निरभ्र मन

"..... पण अरे, गेली पाच वर्षं माझ्या आयुष्यात अनेक खडतर वळणं समोर आली. काही माझ्याच निर्णयांमुळे तर काही इतरांच्या. अर्थात त्यांच्या निर्णयाचा माझ्या आयुष्यावर परिणाम होतोय यालाही अप्रत्यक्षरित्या मीच जबाबदार आहे, कारण मीच त्यांना माझ्या आयुष्याचा भाग बनू दिलं. साडे-पाच वर्षांपुर्वी लग्न झालं... हेहे, प्रेमविवाह! अत्यंत सुशिक्षित, सुशील, यशस्वी आहे माझा नवरा, आणि अभिमान आहे मला त्याचा असं मत होतं माझं. पण actually उंबरा ओलांडून घरात आले आणि सहा महिन्यात समजलं, जगातला सगळ्यात नाकर्ता पुरुष कोणी भेटला असेल तर तो हाच!

याचा दिनक्रम सांगायचा म्हणजे कुठुन सुरुवात करायची हा एक मोठा प्रश्नच आहे. कारण हा झोपतो रात्री अडीच-तीन वाजता. जागून करतो काय, तर दारु पिता पिता TV पाहणे. एवढी ढोसून झोपल्यावर उगवता सुर्य बघणं सोडाच, कधी माध्यान्हीचं ऊनही पाहात नाही कारण उठतोच अडीच-तीननंतर. मी या अशा माणसावर नव्हतं केलं रे प्रेम. हा असा नवरा नको होता मला. मला कर्तृत्ववान नवरा हवा होता आणि याच्याशी नातं जुळत असताना यानेही तसंच चित्र उभं केलं होतं स्वत:बद्दल. मीच मूर्ख, मोहाला फसले. याच्या बोलण्यावर विश्वास ठेवला कसलीही शहानिशा केली नाही. कसाबसा दहावी झालाय रे हा. वडिलोपार्जित गडगंजं श्रीमंती आहे, एकटा मालक आहे सगळ्याचा. पिढ्या नुसतं बसून खातील, म्हणून आपण खरंच नुसतं बसून खात राहायचं का? आपकमाई काहीच नको का? बापकमाईवरंच आयुष्य घालवणं मला नाही पटत. मी याला सतत encourage करत राहिले. याच्या घरच्यांचा त्याला विरोध. समीरला काम करायची गरज नाही, त्याला हवं ते करू दे असा सल्ला मिळाला त्याच्या घरच्यांकडून. तरीही मी धोशा लावलाच होता, की मला तु किती कमवतोस हे महत्त्वाचं नाहीये, तु कमवतोएस हे महत्त्वाचं आहे. स्वावलंबन महत्त्वाचं आहे. पण काही उपयोग झाला नाही. लवकरंच मला दिवस गेले, म्हटलं आता फरक पडेल, पण नाही. पुढे मुलगी झाली, तरीही बदल शून्य! गंमत म्हणजे प्रेग्नंसीच्या काळात याने दुसऱ्या एका मुलीसोबत affair केलं, चालू आहे. ठिके, आम्ही जास्त physical नाही झालो. पण खरंतर जेव्हा मला एका मित्राची खूप गरज होती तेव्हाही मीच त्याची कायम उत्तम मैत्रिण बनून होते, हर तऱ्हेने. पण याला त्याचीही पर्वा नव्हती. माझा अनादर मला जाणवू लागला आणि मी आरोहीला उचलून माहेरी आले. सुरुवातीला काही महिने राहिले तिथे, ते काही बोलले नाहीत, पण मलाच या वयात त्यांच्यावर भार बनून राहणं रुचेना. एका शाळेतल्या मैत्रिणीशी योगायोगाने contact झाला आणि चित्रं बदलंल.

कॉलेजमध्ये असताना झुंबा, योगा, पॉवर योगा वगैरे जे जे शिकले त्याचा उपयोग झाला आणि पहिलं फिटनेस सेंटर उभं राहिलं. पसारा वाढतोय आता. त्यातही अनेक अडथळे आले. पण घरच्यांच्या आणि friends च्या पाठींब्यामुळे दरवेळी मार्ग निघत गेला. तुला तर ठाऊक आहेच सगळं", मी.

"हं, पुर्वीही तु हे सगळं मोघम बोलली होतीस. करोडोंच्या संपत्तीवर, ऐषोआराम लाथाडून तू तुझ्या तत्त्वांची कास धरलीस. फार आदर आहे तुझ्याबद्दल. मी कायम सोबत आहे तुझ्या" ‍ॠतुपर्ण.

"Thanks नाही म्हणणार. But yes, I am full of grattitude for you all. माझ्या पडत्या काळात वेळोवेळी मला सावरलंय, तोल जायचे अनेक प्रसंग आले, दिशाहीन होण्याचे क्षण आले. तुम्ही सगळ्यांनी माझी गाडी कायम रुळावर राहिल याची काळजी घेतलीत. फार lucky आहे मी या बाबतीत. Anyway, I am sorry. प्रसंग काय, मी बोलत्ये काय. छान night at river-shore camp ला आलोय आपण. छान दंगा घालून झालाय सगळ्यांचा. पांगलेत सगळे आता. शांत आहे सगळं. मिट्ट काळोख आहे, नदीची संथ खळखळ आहे, ताऱ्यांनी भरगच्च आभाळाखाली आपण छान पहुडलोय. गार झुळुका येताएत. सगळी सृष्टी प्रसन्नतेची उधळण करत्ये. आणि मी, रडगाणं गात बसल्ये."

"शमिका प्लीज, तुझ्या मनात काहूर माजलं होतं, खुप सारा गाळ साचला होता, तो आता कुठे सुटतोय आणि म्हणून तू हे सौंदर्य अनुभवत्येस. बरं झालं आपण आत्ता इथे थांबलोय, तु बोललीस सगळं. नाहीतर बाकीच्यांसारखी तूही हॅहॅहुहु करून गेली असतीस तंबूत. या camp चा खरा USP तर हा माहौल आहे. जो एवढ्या सगळ्या लोकांमध्ये फक्त आपण अनुभवतोय."

"खरंय. Thanks यार, तु कायम माझा point of view बदलंत आलाएस. तुला सांगते, मी फिटनेस क्लासेस घेते, students ना सांगते फिटनेसबद्दल, physical, mental fitness. गंमत म्हणजे मला स्वतःलाच मी mentally fit  आहे असं वाटत नाही. भविष्याबद्दल दाट अंधार आहे. आयुष्याचं गणित चुकलंय, समीकरणं जुळत नाहीयेत, सगळं planning कोलमडून पडलंय. तीन-साडेतीन वर्षांची मुलगी, संसार विस्कटलेला, त्यातही सोक्षमोक्ष नाही. समीर घटस्फोटही देत नाही कदाचित मी अव्वाच्या सव्वा पोटगी मागेन अशी भिती असेल. मी कुठे जाते, काय करते याची इत्थंभूत माहिती त्याला हवी असते, पण आमच्यासाठी काही धडपड करायची नाहीये. त्याच्या या निर्णयामुळे मी न तळ्यात न मळ्यात. मध्येच लटकल्यासारखं झालंय. माझ्या वयाची मुलंमुली बघ, आयुष्यातले महत्त्वाचे टप्पे योग्यवेळी येतात त्यांच्या आयुष्यात. चार लोकांसारखं आयुष्य जगतात. आणि मी! जेमतेम तिशीत आईपण आणि एकटेपण! काय वाढुन ठेवलंय पुढे? अर्ध्यापेक्षा जास्त आयुष्य बाकी आहे, कसं जाणारे ते? जाम टेन्शन येतं रे! हसते, बोलते, काम करते, पण मनात हे दडपण कायम आहे. कठीण आहे असं आयुष्य जगणं. किती उत्साही होते रे मी! काय वळणावर आलंय आयुष्य! काय अर्थंय रे अशा आयुष्याला!" माझं बोलणं ऐकून ॠतु हसायला लागला तो थांबेचना! फारंच विचित्र वाटलं मला, हसतोय की रडतोय, हेच कळत नव्हतं त्या अंधारात. पण हसतंच होता वेड्यासारखा.

"बोल ना, का हसतोएस एवढं ॠतु?" काही वेळ गेल्यावर हसणं आवरत अखेर साहेबांनी तोंड उघडलं.

"बोलायचं आहेच, पण ते इतकं आहे की त्याची सुरुवात आणि शेवटंच मिळत नाहीये. शोएब अख्तरचं बरं होत, रन-अप मोट्ठा होता त्याचा. पण सुरू कुठुन करायचं आणि थांबायचं कुठे हे त्याला नक्की ठाउक होतं. तुझ्या हतबलतेचं उत्तर आहे माझ्याकडे सुदैवाने, पण आपल्या सनातन धर्मासारखं आदि आणि अंत ठाऊक नसलेलं आहे."

"ॠतु बास, बोल आता"

"हं... तर...! आपण सगळेच फार गोंधळलेले आहोत गं, तू एकटीच नाहीस तशी. मगाचपासून आपण अनेक छोटी छोटी पाखरं, किडे मारले. काही त्या आगीतपण मेली असतील. घरी झुरळं, पाली, मुंग्या मारतो. असे कित्येक प्राणी, पक्षी, झाडं-झुडपं जन्माला येतात आणि मरतात. काय असेल त्यांच्या आयुष्याचं प्रयोजन, प्लॅनिंग? काही नाही... खायचं-प्यायचं, खेळायचं, जोडीदारासोबत ऐश करायची, संख्या वाढवायची आणि एक दिवस मरायचं, संपलं आयुष्य. आणि आपण माणसं? जसे हे सगळे सजीव निसर्गाचा हिस्सा आहेत, तसेच आपणही आहोत ना? आपणही एक दिवस जन्माला येऊन कधी ना कधी मरणारंच आहोत, रादर मरतोच. आपल्या आधी काही पिढ्या गेल्या, कोण आहे त्यातलं? फार कमी लोकांना त्यांचे पणजोबा, खापर पणजोबा आणि त्यांचे पूर्वज महिति असतील. बाकी सगळे विस्मृतीतंच गेलेत ना? त्यांनीही आयुष्यात संपत्तीचा संचय केला असेल, मानमरातब मिळवळा असेल, आय़ुष्याचं प्लॅनिंग केल असेल, काय झालं त्याचं? कोणाच्या असेल लक्षात? काय होतं माझ्या खापर पणज्याचं आयुष्याचं ध्येय, स्वप्नं? nobody knows. मगाशी म्हटलं ते सगळे जीव आणि माणूस, दोघांचंही सगळं सारखंच आहे. मग आपण जन्म आणि मृत्यु याच्यामध्ये होत असलेल्या देहाच्या स्थित्यंतराला आयुष्य मानून ते प्लान का करतो? फोल नाही वाटत का सगळं? मानमरातब, पैसा अडका, कुटुंब वगैरे सगळ्या माणसाच्या कल्पना नाही वाटत का? मरणोत्तर सन्मान, आयुष्याचं गणित, बालपणात शिक्षण, तारुण्यात लग्न, मग संसार, मुलंबाळं, मग त्यांचं शिक्षण, तारुण्य, लग्न, नातवंडं.... अरे काय! हे सगळं जो करू शकला नाही तो अयशस्वी का? आयुष्य वाया? आणि जो हे करू शकला तो यशस्वी? मला वाटतं यश-अपयश, कीर्ती-अपकीर्ती, मानापमान, हार-जीत वगैरे सगळ्या माणसाच्या आयुष्याला विनाकारण चिकटवलेल्या संकल्पना आहेत आणि त्या अतिशय क्षुल्लक आहेत. मुळात एक जीव म्हणून आपण जगलो काय, मेलो काय त्याने जगात कोणाचंच काहीच बदलत नाही. सगळं सुरळीत चालू राहातं. सृष्टीच्या चक्रात आपण कधी येऊन जातो याने सृष्टीला काहीच फरक पडत नाही. एवढं परिणामशून्य आपलं आयुष्य आहे, किती काळाचं? ६०-७०, कधी कधी ९०, अगदी क्वचित १०० वर्षांचं. ती वर्षं म्हणजे तरी काय तर पृथ्वीचं स्वतःभोवती आणि सुर्याभोवती प्रदक्षिणा घालणं, ज्याला आपण दिवस-रात्र, आठवडा, वर्ष वगैरे मानतो. म्हणजे ही वेळपण काल्पनिक. किती तात्पुरतं आहे माणसाचं आयुष्य! तर अशा या तात्पुरत्या आयुष्यात घडलेले प्रसंग किती तात्पुरते असतील याचा विचार कर. पण आपण त्यांना कवटाळून बसतो, केंद्रस्थान देऊन. मग आपल्या बुद्धीने निर्माण केलेल्या संकल्पना, कल्पना किती फुटकळ असल्या पाहिजेत जर आपलं आयुष्यंच इतकं सामान्य असेल तर. निसर्गाच्या लेखी अनेक जीवाप्रमाणे माणुसपण फक्त एक जीव आहे जो कधीतरी जन्मतो आणि मरतो. तर या अतिसामान्य संकल्पनांना अतिमहत्त्व देऊन, आपल्या आयुष्याचा अविभाज्य भाग मानून आपण आपलं आयुष्य क्लीष्ट नाही केलंय का? नीतीनियम, धर्म, जात, वगैरे सगळ्या संकल्पना काळानुरुप ध्वस्तं होतात, बदलतात. यातलं काहीच स्थिर नाहिये. आपण खूप जास्त गांभिर्याने बघतोय आयुष्याकडे. व्यर्थ आहे सगळं, नाही का? तू, मी, आपले नातलंग, इथे जमलेले लोक, आज ना उद्या आपल्यातलं कोणी नसणारे इथे, गायब असणारेत सगळे. अथक प्रयत्न करून मिळवलेलं शिक्षण, नोकरी, पैसा, कमावलेलं नाव यांचं जिवंतपणी जगण्याचं एक साधन याखेरीज अजून काय मोल आहे? लोकांनाही विसर पडेल आपला पूर्णतः! मग कसलं गणित मांडायचंय? कसला हिशोब चुकतोय? कोणतं समीकरण जुळवणारेस? चूक-बरोबरच्या संकल्पना.. सगळं वरवरचं आहे. आयुष्य नको घेऊस एवढं मनावर. कसलाही stress, load नको घेऊस. येणारा प्रत्येक क्षण जग, अनुभव. येणारं प्रत्येक संकट एन्जॉय कर. कारण त्या संकटात लौकिकार्थाने कसाही निकाल लागला तरी तो परत काल्पनिक असेल कारण हार-जीत या मानवनिर्मित संकल्पना आहेत. बस्स, dettach yourself from the results of the situations, decisions taken by you, incidents, liberate yourself from this cage of typical thought-process, enjoy every moment. Keep enjoying every 'this-moment' till the end of this life. जर तू स्वतःला कोणत्या प्रसंगाशी जोडणार नसशील तर जे घडणार असेल ते चांगलंही नसेल आणि वाईटही नसेल कारण तु तटस्थ असशील. एवढं सरळ, सोपं आहे आयुष्य. do value it, do respect it, just give it importance as much as it deserves. are you following me? am I making sense?" ॠतू.

मी फक्त मान हलवली, होकारार्थी, नकारार्थी, कशीतरी. त्याला तरी कुठे दिसली असेल अंधारात नेमकी! पण ॠतुने जे काही सांगितलं ते ऐकुन डोकं सुन्न झालं, एकदम रिकामं झाल्यासारखं वाटलं. आम्ही तसेच पहुडलो होतो त्या वाळुत, आजुबाजुला सुंदर शांतता होती पहाटेची, हवेत गारवा, नदीच्या संथ लाटांची खळखळ, निरभ्र आभाळ, चांदण्यांनी भरलेलं, निरभ्र मी, डोक्यात प्रकाश पडलेली. कमालीचं हलकं वाटत होतं. एखादं भयानक स्वप्न बघत असतो आपण. अचानक जाग येते आणि समजतं shit, मी स्वप्न बघत होते, जे स्वप्नात घडत होतं ते खरं मानत होते. आपण परत relax  होतो. असंच काहीसं वाटू लागलंय. आयुष्य पण स्वप्नवतंच वाटू लागलंय, आणि तितपतंच महत्त्वाचं!

--ओंकार घैसास